Velayet; çocuğun bakımı, eğitimi, öğretimi, korunması ve temsili ile ilgili görevleri kapsar. Dolayısıyla velayet, hem bir hak hem de bir yükümlülüktür. TMK'nın 336/1 maddesine göre; anne ve baba evlilik birliği içerisinde velayet hakkını birlikte kullanır. Boşanma veya evliliğin butlanı davalarında ise; hakim, müşterek çocuğun velayetini anne veya babadan sadece birine bırakır. Birden fazla müşterek çocuğun söz konusu olması halinde kardeşlerin ayrılmaması ilkesi dikkate alınır. Her ne kadar dünyada ortak velayetin tesis edildiği örnekler olsa da henüz Türkiye'de bu husus hakkında yasal bir düzenleme yoktur.

Boşanma ve evliliğin butlanı davalarında; hakim, müşterek çocuğun velayetini anne veya babadan birine bırakırken gerek iç hukukumuzda gerekse uluslararası hukukta benimsenen çocuğun üstün yararı ilkesini esas alır. Çocuğun üstün yararının belirlenmesinde ise; çocuğun fiziksel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişimi gibi kriterler dikkate alınır.

Çocuğun velayetine ilişkin bir düzenleme yapılsa ve bu hususa ilişkin olarak kesinleşmiş bir mahkeme kararı olsa bile Türk Medeni Kanununda belirtilen şartların varlığı halinde her zaman velayetin değiştirilmesi davası açılabilir. Türk Medeni Kanunu'nun 183. maddesine göre; anne veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması halinde velayet düzenlemesinde bir değişiklik yapılabilir. Ayrıca velayet kendisine bırakılan anne ya da babanın, çocuk ile karşı tarafın kişisel ilişki kurmasını engellemesi de velayetin değiştirilmesi sebebidir.

Velayet hakkı kendisine bırakılan tarafın, salt başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi velayetin değiştirilmesi için yeterli değildir. Aynı zamanda bu olguların velayetin değiştirilmesini zorunlu kılması gerekir. Örneğin; velayet kendisine bırakılan anne ya da baba başkasıyla evlenip çocuğu büyük annesine bırakır ve çocukla ilgilenmezse ya da velayet kendisine bırakılan taraf, sürekli olarak yer değiştirdiği için çocuk istikrarlı bir çevrede yetişmezse velayet konusunda bir değişiklik yapılabilir. Ayrıca velayet hakkı kendisine bırakılan anne veya baba ölürse çocuğun velayeti, kendiliğinden sağ kalan tarafa geçmez. Hakim, böyle bir durumda çocuğun üstün yararını gözeterek velayeti sağ kalan tarafa bırakabileceği gibi çocuğa vasi tayin edilmesini de kararlaştırabilir. Velayet kendisine bırakılmayan anne veya babayla çocuk arasında kişisel ilişki kurulur.

Olgun Hukuk-Av. Ümit OLGUN

Aile-Miras-Kişiler Hukuku Departmanı

Av. Betül GÜREL- Av. Osman Yasin BİCAN-Av. Ayşe İŞLER